Symposium “Hemels raderwerk”

Symposium “Hemels raderwerk”

De heruitvinding van het Antikythera-mechaniek

Op 30 oktober 2009 om 13.00 uur organiseert het Museum van het Nederlandse Uurwerk (MNU) het symposium “Hemels raderwerk” over de heruitvinding van het Antikythera-mechaniek. Het symposium vindt plaats in het St. Michaelcollege, Leeghwaterweg 7, Zaandam. Deze locatie ligt naast de ingang van de Zaanse Schans, op 300 meter van het museum. Aansluitend vindt een afsluitende bijeenkomst plaats in het museum, Kalverringdijk 3, Zaandam.

Het Antikythera-mechaniek

In 1901 werd voor de kust van het Griekse eilandje Antikythera een gecorrodeerd brok brons in de restanten van een houten kist naar boven gebracht. De functie van het voorwerp was een raadsel. Na jaren van onderzoek en speculatie is het voorwerp, dat inmiddels het Antikythera-mechaniek was gaan heten, in 2006 onderzocht met de meest krachtige driedimensionale röntgenapparatuur. Opnieuw is veel ontdekt over de functies van het mechaniek. Duidelijk is dat het gebruikt kon worden voor het doen van ingewikkelde astronomische berekeningen, zoals het voorspellen van zons- en maansverduisteringen, maar ook voor meer alledaagse kalenderfuncties. Er blijven echter raadsels en ongerijmdheden. Duidelijk is ook dat het mechaniek een voor zijn tijd ongeëvenaarde complexiteit heeft. Het heeft bijna 1500 jaar geduurd voordat in West-Europa opnieuw dergelijke astronomische mechanieken verschenen, nu in combinatie met mechanische uurwerken.

Naarmate de kennis over het Antikythera-mechaniek toeneemt, lijkt de interesse voor de overblijvende raadsels heviger te worden. Ook in Nederland is recent onderzoek gedaan naar één van die overblijvende vraagstukken. Er zijn goede redenen om aan te nemen dat het Antikythera-mechaniek voorzien is geweest van een planetarium. Michael Wright was de eerste die zich zette aan het bouwen van een replica, waarin een planetarium was opgenomen. Dit model heeft wereldwijd erkenning gekregen. Aan de Rijksuniversiteit Groningen heeft een kleine groep astronomen theoretisch onderzoek gedaan naar de waarschijnlijkheid en de mogelijkheid van de “planetaire uitbreiding”. Tatja J. van Vark koos voor de praktische invalshoek om, uitgaande van de bekende feiten en haar mechanisch inzicht, een poging te doen het Antikytheramechaniek opnieuw te scheppen. Haar “essentie van het Antikythera-mechaniek” is een overtuigende realisatie van de planetaire uitbreiding.